علیقلی خان هدایت (مخبرالدوله)
1277 هجری شمسی
علیقلیخان مخبرالدوله (۱۲۴۵–۱۳۱۵ ق / حدود ۱۲۰۸–۱۲۷۶ خ) از رجال برجسته دوره قاجار و یکی از شخصیتهای مؤثر در اداره آموزش، پست و تلگراف ایران بود. او فرزند رضاقلیخان هدایت در شیراز متولد شد و تحصیلات مقدماتی خود را زیر نظر پدر آغاز کرد. پس از آن، تحصیلات متوسطه خود را در مدرسه دارالفنون گذراند و برای تکمیل تحصیلات به اروپا اعزام شد تا با علوم و فنون مدرن آشنا شود و تجربهای گسترده در مدیریت و فناوری به دست آورد.
در سال ۱۲۷۶ ق، ناصرالدین شاه مخبرالدوله را مأمور کشیدن خط تلگراف بین تهران و سلطانیه کرد، اقدامی که بخشی از تلاشهای مدرنسازی ارتباطات در ایران بود. وی در سال ۱۲۸۶ ق به لقب «مخبرالدوله» مفتخر شد و در سال ۱۲۹۶ ق به سمت وزیر پست و تلگراف منصوب گردید. این دوره از فعالیتهای او، نقطه عطفی در توسعه زیرساختهای ارتباطی کشور به شمار میرود.
در سال ۱۲۹۸ ق، علیقلی مخبرالدوله به سمت وزیر علوم و رئیس دارالفنون منصوب شد. در این مقام، او نقش کلیدی در اداره و توسعه دارالفنون، که نخستین مؤسسه آموزش عالی مدرن ایران بود، ایفا کرد. تلاشهای او برای تقویت آموزش و پرورش و نوسازی ساختارهای علمی، زمینهساز پیشرفتهای آموزشی و فرهنگی در کشور شد. او همچنین تأسیس مسجد و تکیه هدایت در خیابان جمهوری تهران را بر عهده داشت که بخشی از فعالیتهای فرهنگی و خیریه او محسوب میشود.
علیقلی مخبرالدوله در ابتدای سلطنت مظفرالدین شاه، در سال ۱۳۱۴ ق، به سمت وزیر داخله منصوب شد و در این مقام نیز نقش مؤثری در اداره کشور و نهادهای دولتی ایفا کرد. دوران فعالیت او در مناصب مختلف، نمادی از تلفیق تجربه اداری سنتی و آموزشهای مدرن اروپایی بود که به تقویت ساختارهای حکومتی و آموزشی ایران کمک کرد.
مخبرالدوله دارای فرزندان برجستهای بود که هر یک در حوزههای مختلف سیاسی و اجتماعی کشور فعالیت داشتند. از جمله فرزندان او میتوان به حسینقلی مخبرالدوله، وزیر پست و تلگراف در شش کابینه؛ مرتضیقلیخان صنیعالدوله، اولین رئیس مجلس شورای ملی ایران؛ مهدیقلیخان مخبرالسلطنه، نخستوزیر ایران؛ و محمدقلیخان مخبرالملک، نماینده تجار تهران و وزیر دارایی در کابینه چهارم مستوفیالممالک اشاره کرد. همچنین، مخبرالدوله سه دختر داشت که در ازدواجهای خود با خانوادههای برجسته زمان پیوند خوردند و نقشی در تداوم شبکههای سیاسی و اجتماعی ایفا کردند.
علیقلی مخبرالدوله در تهران درگذشت و در تکیه رضاقلیخان امیرالشعراء به خاک سپرده شد. یاد و نام او در تهران همچنان زنده است و چهارراهی در تقاطع خیابانهای سعدی و جمهوری به نام او «چهارراه مخبرالدوله» نامگذاری شده است. این نامگذاری نشان از جایگاه اجتماعی و تأثیر فرهنگی او بر پایتخت دارد.