سید محمد تدین

آذر 1320 تا اسفند 1320

سید محمد تدین بیرجندی از چهره‌های برجسته سیاسی و فرهنگی ایران در اواخر دوره قاجار و آغاز پهلوی بود که در حوزه آموزش، سیاست و مدیریت دانشگاهی نقش مؤثری ایفا کرد. او تحصیلات ابتدایی و دینی خود را در مشهد گذراند و سپس با مهاجرت به تهران، علاوه بر فعالیت‌های آموزشی، به فراگیری ریاضیات، علوم طبیعی، زبان فرانسه و علوم جدید پرداخت. تدین در این دوره با چهره‌هایی چون ملک‌الشعرای بهار هم‌دوره بود و به تدریس در مدارس مختلف از جمله مدرسه کمالیه اشتغال داشت.

با آغاز نهضت مشروطه، فعالیت‌های آموزشی را کنار گذاشت و به صف مشروطه‌خواهان پیوست و در دفاع مسلحانه از مجلس شورای ملی نقش داشت. پس از پیروزی مشروطه، با تأسیس مدرسه «تدین» در تهران، به نوسازی آموزش ابتدایی پرداخت. این مدرسه به‌دلیل مدیریت کارآمد و روش‌های آموزشی نسبتاً نوین به سرعت گسترش یافت و بعدها با ایجاد کلاس‌های سوادآموزی بزرگسالان و تأسیس دبیرستان، به یکی از مراکز آموزشی معتبر پایتخت تبدیل شد. تدین همچنین به عنوان نماینده مدارس خصوصی، در اصلاح سیاست‌های آموزشی کشور نقش داشت و به عضویت شورای معارف درآمد.

تدین در عرصه سیاست، از چهره‌های شاخص فرقه دموکرات و نماینده مجلس شورای ملی در دوره‌های چهارم و پنجم بود. او در جریان تحولات سیاسی پس از جنگ جهانی اول، از فعالان جناح «تشکیلی» دموکرات‌ها به‌شمار می‌رفت و در مباحث مهمی چون قرارداد ۱۹۱۹ نقش‌آفرینی جدی داشت. در سال ۱۳۰۴ از مدافعان اصلی انقراض سلسله قاجار و انتقال سلطنت به رضاشاه بود و به عنوان نائب‌رئیس و سپس رئیس مجلس شورای ملی فعالیت کرد.

در زمستان ۱۳۰۶، تدین به وزارت معارف رسید و اصلاحات گسترده‌ای در نظام آموزشی اجرا کرد؛ از جمله بازسازی دارالفنون، تأسیس دارالمعلمین، بازبینی برنامه‌های درسی، استخدام استادان خارجی و ایجاد مدارس و کتاب‌های درسی جدید. پس از آن، مسئولیت‌هایی چون فرمانداری کرمان، وزارت داخله، وزارت خواربار و ریاست دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را بر عهده داشت. او همچنین چهارمین رئیس دانشگاه تهران بود و به عنوان استاد زبان عربی در این دانشگاه تدریس می‌کرد.

سید محمد تدین به دلیل نقش پررنگ در تحولات سیاسی و آموزشی و مواضع صریح خود، شخصیتی بحث‌برانگیز در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌آید. او در سال ۱۳۳۰ در ایالات متحده درگذشت و پیکرش در تهران به خاک سپرده شد.