میرزا محمد تقیخان فراهانی
1230 - 1227 هجری شمسی
امیرکبیر، با نام اصلی میرزا محمدتقی خان فراهانی، یکی از برجستهترین شخصیتهای تاریخ معاصر ایران و نخستین صدراعظم ناصرالدینشاه قاجار بود. او در ۱۹ دی ۱۱۸۵ در روستای هزاوه از توابع اراک به دنیا آمد و از همان کودکی با هوش و ذکاوت بینظیر خود توجه قائممقام فراهانی را جلب کرد. تربیت او در دستگاه دولتی و تجربههای مدیریتی، زمینهساز رسیدن به مقام صدارت شد.
دوران صدارت امیرکبیر، با اصلاحات گسترده سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی همراه بود. او با هدف تحکیم اقتدار دولت، مقابله با فساد و توسعه کشور، ساختارهای مالی و اداری را سامان داد و قوانین مالیاتی و حقوق کارمندان را اصلاح کرد. اقدامات او در ارتقای نظم و امنیت جامعه، از ایجاد قراولخانهها تا اصلاحات نظامی و سازماندهی ارتش، موجب نظم و کارآمدی بیشتر کشور شد.
یکی از مهمترین و ماندگارترین اقدامات امیرکبیر، تأسیس مدرسهٔ دارالفنون بود، نخستین مرکز آموزش عالی ایران به سبک اروپایی. او بر این باور بود که توسعه کشور بدون آموزش علمی و فنی امکانپذیر نیست. دارالفنون اصول علمی نوین، مهندسی، پزشکی، داروسازی، معدن و فنون مختلف را به جوانان ایرانی آموزش میداد و با دعوت از معلمان اروپایی، روشهای نوین تدریس و آموزش عملی را نیز به کشور وارد کرد.
دارالفنون نه تنها محلی برای تحصیل شاهزادگان و نخبگان بود، بلکه الگویی شد برای تأسیس مدارس مشابه در سراسر ایران و مقدمهای برای ورود علوم مدرن به کشور. آموزش در این مدرسه، زمینهساز تربیت نسلی از مدیران، کارشناسان و نخبگان شد که بعدها نقش مهمی در توسعه سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران ایفا کردند.
امیرکبیر علاوه بر فعالیتهای آموزشی، انتشار روزنامهٔ وقایع اتفاقیه را نیز پایهگذاری کرد. این روزنامه دومین روزنامه فارسیزبان ایران بود و با هدف اطلاعرسانی منظم دربارهٔ امور داخلی و خارجی، ارتقای شفافیت و اصلاح امور مالی در کشور منتشر میشد. در سیاست خارجی، امیرکبیر بر استقلال کشور تأکید داشت و تلاش میکرد نفوذ روس و انگلیس را کاهش دهد. ایجاد سفارتخانههای دائم در اروپا، توسعه کنسولگریها و دیپلماسی فعال از جمله اقداماتی بود که او در این زمینه انجام داد.
با وجود همهٔ دستاوردهایش، اصلاحات جسورانه و برخورد قاطع با فساد، او را با مخالفان قدرتمندی در دربار روبرو کرد. نهایتاً با دسیسهٔ برخی درباریان و فشارها بر شاه، از مقام صدارت برکنار شد و در حمام فین کاشان به قتل رسید.
میراث امیرکبیر، به ویژه دارالفنون، تا امروز همچنان به عنوان نمادی از خردگرایی، اصلاحات فرهنگی و علمی و تلاش برای نوسازی ایران مدرن باقی مانده است. او با ایجاد دارالفنون، پایهٔ نظام آموزشی نوین را گذاشت و مسیر ورود علوم و فنون مدرن به ایران را هموار ساخت، به گونهای که تأثیر آن را در شکلگیری نخبگان و مدیران آینده کشور میتوان به وضوح دید.